CUDOWNA LAMPA ALADYNA

Droga baśni, droga cudów…

Pożądanie cudowności znaczy ludzkie pragnienia, lęki, tęsknoty. Baśnie i legendy ze wszystkich stron świata, od prawieków poczynając – opowiadają o niezwykłych, tajemnych  wydarzeniach, w których potężni czarodzieje, nadludzcy magowie i ich nadprzyrodzone, magiczne moce sprawiają prawdziwe cuda… Niektóre z tych opowieści przekroczyły lokalne, folklorystyczne granice i stały się motywami literackimi obecnymi w „zbiorowej wyobraźni” – także współcześnie. Ogromna siła wyrazu orientalnych, arabskich Baśni z 1001 nocysprawia, że od ich przekładu na języki europejskie  (pierwszy przełożył baśnie na język francuski A. Galland 1704-1707; na podstawie jego tłumaczenia powstała  wersja  polska w 1768) obecne są na różne sposoby w kulturze: w sztuce i literaturze.

Baśnie, czego przekonywująco dowodził  w Cudownych i pożytecznych Bruno Bettelheim inicjują małego odbiorcę w egzystencjalne prawdy ludzkiego losu. Uniwersalność archetypowych postaci: Szeherezady, Aladyna, Sindbada; jak i mądrość narracyjnego przekazu fascynują twórców, powodują powstawanie coraz to nowych wersji klasycznych opowieści. W polskiej literaturze do arcydzielnych postaci Baśni z 1001 nocy zaliczyć trzeba przede wszystkim utwory Bolesław Leśmiana  – Klechdy sezamowe oraz Przygody Sindbada Żeglarza. Wcześniej, już w czasach oświeceniowych zainteresował się nimi Franciszek Bohomolec, a w czasach trzeźwego pozytywizmu sięgał po nie Wacław Sieroszewski.

Jan Wilkowski (1921-1997) , „Wielki Mag” polskiego teatru lalek,  jest również autorem, którego uwiodła mądrość baśni o Aladynie. Dziecko jest istotą rozumną. Styka się ze wszystkim złem i dobrem świata nie dopiero po przekroczeniu określonej przez pedagogów granicy wieku, ale zawsze, stale, od pierwszego momentu budzenia się świadomości –  tę opinię Wilkowskiego da się odnieść do pewnych treści sztuki. Walka dzielnego chłopca – Aladyna z potężnym i podstępnym czarnoksiężnikiem Roeoendrem – oraz odrzucenie przez niego magicznej pokusy wszechmocy dla zdobytej i odzyskanej miłości Księżniczki Badrulbudury stanowi głęboki etyczny przekaz; jest też formą „budzenia się świadomości”, dla której miłość i wierność znaczą więcej niż cuda, władza i bogactwa. Tak pisze o tym problemie znawczyni kultury Bliskiego Wschodu i psychologii – autorka książki Archetypy islamu, w której analizuje między innymi baśń o Aladynie, Alicja Machut-Mendecka: Inicjacji potrzebuje szczególnie Aladyn; niesforny, lekkomyślny chłopiec przeżywa wiele dramatycznych doświadczeń i mrożących krew w żyłach przygód, szukając czarodziejskiej lampy i próbując ją zachować, doroślejąc i stając się mężczyzną w trakcie tych wydarzeń. Drogi baśni, to drogi mądrości…

Zbigniew Bitka